Daar had ik nou nog niet over nagedacht. Belt een aardige bankmijnheer met de vraag of wij eens kunnen bespreken of ik onze aflossingsvrije hypotheek over tien jaar – als gepensioneerde oude knar – nog steeds kan ophoesten. Ik dacht van wel, maar wist ik dat wel zeker?

En zo belandde ik, aangespoord door mijn bank, op de site www.mijnpensioenoverzicht.nl waar ik met een paar muisklikken kon nagaan hoe de pensioenvlag er straks bijhangt. Ik werd gerustgesteld: een bord ‘te koop’ hoeft voorlopig niet in onze voortuin.

Beste stelsel ter wereld

Maar ik realiseerde me wel opnieuw hoe lastig het is om mensen voor hun pensioen te interesseren. Waarom was ik niet al veel eerder zelf gaan grasduinen? Misschien had ik me wel, net als veel anderen, laten geruststellen door de mare dat we het beste stelsel ter wereld hebben. Zolang we kunnen geloven dat ons pensioen prima geregeld is, hoeven we er niet naar om te kijken. Scheelt meteen een hoop uitzoekwerk.
Dat vindt ook ons onderbewustzijn prettig, blijkt uit neurologisch onderzoek. Ons brein heeft namelijk de onhebbelijke gewoonte het woord pensioen te koppelen aan het begrip dood. En daar loop je, ook als je woordvoerder pensioenen van het Verbond bent, graag met een grote boog omheen.

Zekerheid

Ziedaar de kiem van het probleem waar we nu mee zitten. De beloftes van het oude pensioenstelsel zijn nog niet vergeten, maar kunnen al een hele tijd niet meer worden waargemaakt. De zekerheid waar we zo naar verlangen is in onze beweeglijke financiële markten peperduur (lees: onbetaalbaar) geworden. Waardevast zijn pensioenen, wegens achterblijven van indexatie, al bijna tien jaar niet meer. De dekkingsgraden van pensioenfondsen zakten sinds de bankencrisis van 2008 door het ijs. En jongeren kregen steeds meer het gevoel dat zij de rekening van Zwitserlevend grijs Nederland moesten betalen.

Ander stelsel

En zo gaan we dus van een stelsel dat te mooi was om waar te zijn naar een stelsel dat te waar is om mooi te zijn. Uit oogpunt van communicatie en reputatie – mijn vak – is dat een grote stap in de goede richting. Vuistregel is immers dat je om ellende te voorkomen en vertrouwen te herstellen geen te hooggespannen verwachtingen moet wekken. Dat leidt alleen maar tot teleurstelling.
Van uitkeringsovereenkomsten (met harde toezeggingen die onder voorwaarden niet hoeven te worden nagekomen) gaan we nu naar premieregelingen die veel minder hoog van de toren blazen. Voor verzekeraars bekende kost, nieuw is dat fondsen ook deze regelingen gaan voeren.

Persoonlijk potje

Het systeem is recht door zee: je premie komt in een persoonlijk pensioenpotje, dat wordt belegd, van het kapitaal dat je zo opbouwt kun je bij pensionering een levenslange uitkering aankopen. Vooraf weet je globaal hoeveel dat zal zijn, maar niemand geeft hier spijkerharde garanties. Het kan meevallen en tegenvallen. De onzekerheden die in het oude stelsel wat waren weggemoffeld, worden nu netjes in kaart gebracht. Te waar om mooi te zijn dus.
Maar als het eerlijke verhaal niet is wat mensen willen horen, heb je nog steeds een fors probleem om dat over de bühne te brengen. En al helemaal als deelnemers in die felrealistische wereld geacht worden allerlei verstandige keuzes te maken over risicobereidheid, al dan niet doorbeleggen na pensioendatum of uit te keren bedragen ineens. Goede keuzebegeleiding is dus DE opgave waar we voor staan.

Snoepwinkel

Toch ben ik hoopvol gestemd en wel om drie redenen.
Allereerst de communicatiemiddelen: er is gelukkig een hele snoepwinkel aan instrumenten die kan worden ingezet, van apps, chatbots, mijnomgevingen, nudging, kunstmatige intelligentie tot gamification. Ik kan me al verheugen op alle onderzoeken naar wat wel werkt, wat niet en wat een beetje. Ik verwacht op dit terrein in mijn sector grote investeringen en innovaties.
Ten tweede de boodschappers: de belangrijkste spelers in het pensioenveld (pensioenuitvoerders, sociale partners werkgevers, overheid en toezichthouders) zien allemaal de noodzaak in om de mouwen op te stropen. Zij hebben de krachten gebundeld en onlangs de publiekswebsite onsnieuwepensioen.nl gelanceerd. En laten we vooral de adviseur niet vergeten, die mijn hypotheek wilde doorlichten. Als deze beroepsgroep voortaan bij elke belangrijke levensgebeurtenis zoals trouwen, echtscheiding, erfenis en het oversluiten van een hypotheek nu eens aan zijn klanten vraagt: weet u wat uw inkomen ongeveer is als u pensioneert?

Maar het meeste verwacht ik nog wel van het langzaam doorbrekend inzicht bij het grote publiek dat de pensioendeelnemer zelf het risico draagt. Want wie risico loopt, die wil daar volgens mij vroeg of laat ook zelf grip op krijgen. Mijn advies is dus: maak niet de fout dit risico te bagatelliseren of zaken mooier voor te stellen dan ze zijn. Maar zet het voldoende prominent op de kaart, zoals in dit filmpje. Dan krijgen we allicht voldoende trek om op gezette tijden bij mijn pensioenoverzicht in te loggen en het menu te bespreken.

Paul Koopman is woordvoerder bij het Verbond van Verzekeraars